Geneza powstania Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety
Zgromadzenie Sióstr św. Elżbiety zrodziło się w Nysie, jako pierwsze rodzime zgromadzenie zakonne Ziemi Śląskiej powstałe po sekularyzacji w 1810 r. Wyrosło ono na gruncie potrzeb społecznych XIX w. Warunki życia na tle przemian jakie dokonywały się na przełomie XVIII i XIX w. były bardzo trudne. Na skutek problemów ekonomiczno – społecznych rozwijał się ruch migracyjny w celu poszukiwania pracy. Wysokie ceny artykułów spożywczych, sprawiały, że ludzie cierpieli niedostatek. Wysoki czynsz mieszkań, a często ich brak powodował, że w licznych przypadkach jedno mieszkanie dzieliło kilka rodzin. Niedostępność odpowiedniej wody do picia, fatalne warunki sanitarne, a także często powtarzające się klęski żywiołowe, potęgowały problem głodu oraz stawały się źródłem epidemii tyfusu i cholery. Rozprzestrzeniający się problem chorób dziesiątkował społeczeństwo, gdyż nie było wystarczającej opieki lekarskiej. Ludzie umierali w domach całymi rodzinami. Osierocone dzieci biegały po ulicach. Aktualny był też problem wojen, które przetaczały się przez Europę. Na takim oto gruncie w pierwszej połowie XIX w. zostają położone podwaliny pod stowarzyszenie kobiet dla ambulatoryjnej pielęgnacji chorych, które z czasem zostało przekształcone w zgromadzenie zakonne.
Stowarzyszenie do terenowej opieki nad chorymi powstało w Nysie, na Ziemi Śląskiej z inicjatywy Klary Wolf, urodzonej w Prudniku, która przybyła do Nysy, aby tam podjąć charytatywną opiekę nad potrzebującymi. Bardzo szybko dołączyły do niej dwie rodzone siostry: Matylda i Maria Merkert oraz Franciszka Werner. Dnia 27 września 1842 r. w uroczystość świętych Kosmy i Damiana, przed skromnym ołtarzykiem w domu altarzystów, gdzie wynajmowały mieszkanie, przed obrazem Najświętszego Serca Jezusa poświeciły siebie oraz przyszłe dzieło Sercu Jezusowemu. Z rąk spowiednika otrzymały kapłańskie błogosławieństwo na drogę, którą obrały. Jako główny cel wyznaczyły sobie bezinteresowną pomoc chorym, cierpiącym i potrzebującym w ich własnych domach, bez względu na stan, wiek, płeć, wyznanie czy pochodzenie. Dzień ten uznaje się za datę założenia Zgromadzenia, choć wspólnota czterech dziewcząt nie stanowiła jeszcze żadnego stowarzyszenia zabezpieczonego ślubami zakonnymi czy prawami państwowymi. Nie zamierzały też zakładać zgromadzenia zakonnego. Stanowiły one prywatną wspólnotę charytatywnie działających pielęgniarek.
Opiekę duchową nad dziewczętami sprawował ksiądz Franciszek Ksawery Fisher, wikary kościoła parafialnego. Wewnętrzne kierownictwo Stowarzyszeniem objęła najstarsza z dziewcząt – Klara Wolff. Choć pojawiły się trudności, w gazetach oszczercze artykuły, a same zostały przesłuchiwane przez policję, ich działalność zataczała coraz szersze kręgi. Zaczęły się przyłączać do nich kolejne dziewczęta pragnące poświecić życie pomocy potrzebującym. Dzięki staraniom spowiednika, ks. Fishera w 1844 r. otrzymały całe piętro domu altarzystów, gdzie mogły mieszkać. Sporządził też pierwszą regułę oraz porządek dzienny, które siostry potwierdziły uroczystym zobowiązaniem i własnoręcznym podpisem. Z racji noszonego stroju nazywano wspólnotę dziewcząt szarymi siostrami. W 1846 w Prudniku umiera Matylda Merkert, która pielęgnowała chorych podczas epidemii tyfusu.
Tymczasem duchowieństwo nyskie i wrocławskie zastanawiało się jak przekształcić wspólnotę pielęgniarek w stowarzyszenie. Kuria Biskupia we Wrocławiu poparła plan, warunkując zatwierdzenie stowarzyszenia koniecznością odbycia rocznego nowicjatu przez dwie panny w zgromadzeniu zakonnym uznanym przez Kościół. Zatem w 1846 r. Klara Wolff i Maria Merkert wyznaczone przez ks. Fishera, udały się do Pragi, aby tam odbyć roczny nowicjat w Zgromadzeniu Sióstr Miłosierdzia (boromeuszki). Miały tam zapoznać się z normami życia zakonnego i zdobyć konieczne wykształcenie pielęgniarskie, aby po powrocie prowadzić nadal rozpoczęte dzieło już jako formalna wspólnota zakonna. Jednak bez zgody Szarych Sióstr ich spowiednik podjął działania, celem których było włączenie nysanek do wspólnoty sióstr boromeuszek. Po niedługim czasie w 1847 r. Klara chcąc pozostać wierną pierwotnemu powołaniu postanowiła opuścić nowicjat. Celem, który wyznaczyły sobie Szare Siostry była opieka ambulatoryjna, a reguła sióstr miłosierdzia zezwalała na takie działania tylko w szczególnych przypadkach, takich jak wojna, czy epidemia. Z uwagi na niechęć nyskiego duchowieństwa, które nadal zamierzało włączyć nyską wspólnotę do istniejącego zgromadzenia, udała się do Bystrzycy Kłodzkiej, by tam jako tercjarka III Zakonu św. Franciszka oddać się pracy charytatywnej. Szybko przyłączyły się do niej nowe współtowarzyszki. Umiera 4.01.1853r. na skutek obrażeń doznanych podczas wypadku w drodze do chorego. Siostry boromeuszki zostały wprowadzone przez ks. proboszcza Neumana do miejskiego szpitala w Nysie, który miały objąć Szare Siostry po powrocie z nowicjatu. 27.02.1849 władza zakonna w Pradze zezwoliła na powrót Marii Merkert do Nysy, gdzie wraz z Franciszką Werner i pozostałymi członkami wspólnoty zostały przyłączone do sióstr boromeuszek.
W czerwcu 1850 r. Franciszka Werner i Maria Merkert postanowiły opuścić nowicjat sióstr, których charyzmat nie odpowiadał wewnętrznemu przekonaniu dziewcząt co do powołania, które otrzymały. Fakt ten wpłynął na ciągle rosnące nieporozumienie z władzami kościelnymi Nysy. Siostrom odmawiano sakramentu pokuty, nie mogły przystępować do Komunii świętej. Dlatego też przy ponownym podjęciu pracy charytatywnej zwróciły się o pomoc do władzy świeckiej. Magistrat miasta pozytywnie rozpatrzył prośbę sióstr i zarejestrował ich działalność. Maria wraz z Franciszka wznowiły swój cel, przywdziały ponownie szary strój. Za patronkę swej wspólnoty obierają św. Elżbietę Węgierską i w dzień poświecony jej pamięci, 17.11.1850 r. oficjalnie rozpoczynają przerwaną działalność wydając ciepłe posiłki i odzież. W krótkim czasie dołączają się do nich kolejne kandydatki, a Maria jako najstarsza obejmuje kierownictwo wspólnoty pod nazwą Szare Siostry św. Elżbiety.
Rozwój Zgromadzenia, zatwierdzenie kościelne i uznanie państwowe
Wychodząc naprzeciw potrzebom Kościoła i ludzi siostry pod kierownictwem Marii Merkert rozszerzały swą działalność. Oprócz terenowej pielęgnacji chorych, siostry podjęły opiekę nad dziećmi. Prowadziły ochronki, domy dla sierot i domy dziecka, zapewniając im nie tylko opiekę, ale wykształcenie i wychowanie, a nawet wsparcie materialne po usamodzielnieniu się. Poza tym nauczały w szkołach, prowadziły domy dla osób starszych, własne szpitale, opiekowały się rannymi żołnierzami. Ich działalność nacechowana pokorą i skromnością, bezinteresownością i całkowitym oddaniem bardzo szybko znalazła zaufanie nie tylko u podopiecznych i władzy świeckiej, ale również u duchowieństwa.
Szybki rozwój skłonił Marię Merkert do rozpoczęcia starań o kościelne i państwowe uznanie Stowarzyszenia Sióstr św. Elżbiety. To pragnienie Matki Marii zostało spełnione dzięki zaangażowaniu księdza protektora Roberta Urbana, który zgromadził opinie proboszczów i władz świeckich miejsc, gdzie przebywały siostry. 4.09.1859r. biskup wrocławski Henryk Förster uznał stowarzyszenie sióstr za zgromadzenie kościelne, a miesiąc później zatwierdził przedstawione Statuty. W grudniu tegoż roku Maria Merkert zostaje jednomyślnie wybrana na pierwszą przełożoną generalną. W kolejnym roku Matka Maria Merkert, Franciszka Werner i 24 siostry złożyły pierwsze śluby zakonne: czystości, ubóstwa, posłuszeństwa i specjalny, czwarty ślub pielęgnacji chorych. Kolejnym ważnym krokiem była budowa Domu Macierzystego, który został wraz z kaplicą poświęcony przez kuratora Zgromadzenia bp Adriana Włodarskiego 21.11.1865r. Wielkim marzeniem Przełożonej Generalnej było zatwierdzenie Zgromadzenia przez Stolicę Apostolską. Przygotowywała ona dokładnie całą potrzebna do tego celu dokumentację, gromadziła pisma biskupów i listy pochwalne. Dekret pochwalny wydał papież Pius IX 7.06.1871r. polecając Zgromadzenie wszystkim wiernym. Do konstytucji zostały dołączone uwagi, które należało uwzględnić przy wydaniu ich drukiem. Dalsze starania kolejnych przełożonych generalnych, Matki Franciszki Werner i Matki Melchiory Klammt doprowadziły do ostatecznego zatwierdzenia Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety przez papieża Leona XIII w dniu 26.01.1887r. Z chwila ostatecznego zatwierdzenia Konstytucji w dniu 6.04.1924r. zakończony został proces kształtowania się regularnego życia zakonnego tej wspólnoty, która stała się pełnoprawnym Zgromadzeniem zakonnym na prawie papieskim.
Doczekawszy spełnienia swego pragnienia, Maria Merkert odeszła z tego świata 14.11.1872r. zostawiając Zgromadzenie ustabilizowane. Przez 22 lata kierowania dziełem, przygotowała do życia zakonnego blisko 500 sióstr, założyła prawie 90 domów zakonnych.